Zapalenie spojówek to choroba, która występuje bardzo powszechnie. Proces zapalny w obrębie spojówki prowadzi do wystąpienia wielu nieprzyjemnych dolegliwości – które mogą być niegroźne, ale mogą również nieść za sobą poważne powikłania. Jak rozpoznać zapalenie spojówek, jakie są typowe objawy tej choroby i na czym polega leczenie?
Czym jest zapalenie spojówek?
Zapalenie spojówki to jeden z problemów, który wyjątkowo często pojawia się w gabinetach okulistów. Zapaleniem dotknięta jest spojówka – czyli cienka błona, pokrywająca powierzchnię przednią oka i wewnętrzną stronę powiek. Przyczyny tej choroby mogą być bardzo różne – zarówno infekcyjne, jak i nieinfekcyjne. Objawy w obu przypadkach są jednak stosunkowo podobne i dość charakterystyczne.
Przyczyny zapalenia spojówek
Istnieje wiele potencjalnych czynników etiologicznych, które mogą przyczyniać się do wystąpienia zapalenia spojówek. Możemy wyróżnić:
Bakteryjne zapalenie spojówek – najczęściej wywoływane jest przez gronkowce i paciorkowce, rzadziej przez jelitowe bakterie Gram–ujemne, dwoinki rzeżączki i H. Influenzae. Co charakteryzuje bakteryjne zapalenie spojówek? Ropa, która powoduje sklejanie się ze sobą powiek i rzęs, szczególnie po nocy, to jeden z najbardziej typowych objawów. Pojawia się również obrzęk, nadmierne łzawienie i wyraźne podrażnienie spojówek. Na ogół nie występuje za to światłowstręt, powiększenie węzłów chłonnych (wyjątkiem jest ciężkie zakażenie bakterią N. gonorrhoeae), ani pogorszenie ostrości wzroku. Kształt źrenic i ich reakcje również pozostają prawidłowe.
W przypadku zakażenia bakteryjnego infekcja najczęściej rozpoczyna się w jednym oku i pojawia się nagle. Po upływie kilku dni stan zapalny zwykle obejmuje również drugie oko.
Wirusowe zapalenie spojówek – jest najczęściej wywoływane przez adenowirusy oraz wirusy opryszczki (HSV – powoduje opryszczkowe zapalenie spojówek), rzadziej przyczyną są wirusy ospy wietrznej i półpaśca. Do zapaleń spojówek mogą przyczyniać się również pikornawirusy, wirus wywołujący mięczaka zakaźnego oraz wirus brodawczaka ludzkiego.
Jak wygląda zapalenie spojówek wywołane przez wirusy? Poza odczuwalnym podrażnieniem i obrzękiem pojawia się duża ilość wodnistej wydzieliny i nadmierne łzawienie. W przeciwieństwie do zapaleń spojówek o etiologii bakteryjnej może dojść do powiększenia węzłów chłonnych, światłowstrętu i objawów ogólnych. Czy przy zapaleniu spojówek jest gorączka? To możliwe – ponadto zdarza się także ból gardła.
Jeżeli pacjent doświadcza pogorszenia jakości widzenia, oznacza to, że doszło do zajęcia rogówki. Niektóre typy wirusów wywołują także owrzodzenia oraz ubytki nabłonka w rogówce i zmiany skórne na powiekach. Choroba często ustępuje samoistnie, jednak należy uważać, by nie pocierać swędzących i piekących oczu za pomocą dłoni – w ten sposób można łatwo doprowadzić do wtórnego zakażenia bakteryjnego. W niektórych przypadkach konieczna będzie terapia lekami przeciwwirusowymi. Jeśli doszło do zakażenia wirusem opryszczki lub ospy wietrznej i półpaśca, lekarz prawdopodobnie zaleci maść na zapalenie spojówek z acyklowirem (lub, w cięższych przypadkach – lek w postaci doustnej).
Chlamydiowe zapalenie spojówek – zwane również zapaleniem spojówek wtrętowym. Wywołane jest przez Chlamydia trachomatis i zalicza się do chorób przenoszonych drogą płciową. Może pojawiać się również u noworodków, które zarażają się od matki w trakcie porodu. To nawracające zapalenie spojówek o charakterze przewlekłym: utrzymuje się dłużej, niż 16–28 dni. Zazwyczaj jest jednostronne: chorzy skarżą się na podrażnienie spojówek, śluzową i ropną wydzielinę, powiększone węzły chłonne, a niekiedy również zmiany w rogówce. Konieczne jest zastosowanie antybiotyku, zarówno u osoby zarażonej, jak i u jej partnera seksualnego.
Alergiczne zapalenie spojówek – określane także jako „atopowe zapalenie spojówek”. Nie jest wywoływane przez chorobotwórcze drobnoustroje – objawy powodują alergeny, na które dana osoba jest uczulona. Bardzo często są to na przykład pyłki roślin: największe ich stężenia w powietrzu obserwujemy wiosną oraz latem, i to właśnie wtedy osoby uczulone odczuwają najbardziej nasilone dolegliwości. Pacjenci uczuleni na roztocza z objawami zmagają się z kolei przez cały rok. Do ich powstawania przyczynia się uwalniana w organizmie histamina: wskutek jej działania dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych spojówki, a w konsekwencji przekrwienia, obrzęku i nadmiernego łzawienia.
To oczywiście nie wszystkie przyczyny zapaleń spojówek – jednak inne są spotykane znacznie rzadziej. Można do nich zaliczyć na przykład zakażenia grzybicze lub zapalenia pojawiające się po ekspozycji na szkodliwe czynniki chemiczne. Często takie zapalenia spojówek wiążą się z określonym zawodowym narażeniem lub współwystępowaniem innych schorzeń obniżających odporność organizmu (na przykład AIDS). Przebieg takiej choroby może być znacznie cięższy, niż przebieg zapaleń spojówek opisanych powyżej.
Zapalenie spojówek bywa również wywoływane przez zespół suchego oka. Zaburzenia filmu łzowego sprawiają, że oczy stają się znacznie bardziej podatne na mechaniczne czynniki drażniące, suche powietrze i działanie drobnoustrojów.
Objawy zapalenia spojówek
Jak rozpoznać zapalenie spojówek? Objawy tej choroby wynikają z toczącego się w obrębie oka stanu zapalnego i są dość charakterystyczne. Do dolegliwości, na które pacjenci w gabinetach lekarskich skarżą się najczęściej, można zaliczyć:
- Przekrwienie spojówki, skutkujące zaczerwienieniem oka
- Odczucie swędzenia, pieczenia i dyskomfortu
- Nadmierne łzawienie oka
- Uczucie piasku pod powiekami
- Światłowstręt
- Obecność patologicznej wydzieliny, śluzowej lub ropnej
W niektórych sytuacjach, szczególnie wtedy, gdy choroba przebiega z dużym nasileniem objawów, można zaobserwować również symptomy ogólne, takie jak:
- Powiększenie węzłów chłonnych
- Zapalenie gardła lub ucha
- Katar i kaszel (najczęściej w przebiegu alergii)
- Złe samopoczucie
Zapalenie spojówek u dzieci
Zapalenia spojówek u dzieci w wieku szkolnym przebiegają mniej więcej tak samo, jak u dorosłych. Podobne są zarówno objawy, jak i czynniki etiologiczne oraz sposoby leczenia.
Nieco inaczej przebiega zapalenie spojówek u niemowląt i noworodków. U noworodków istnieje ryzyko zakażenia dwoinką rzeżączki lub chlamydią – infekcja przenoszona jest od matki w czasie porodu naturalnego. Objawy zakażenia rzeżączką pojawiają się 2–4 dni po porodzie – charakterystyczna jest obfita, tryskająca wydzielina. Aby zapobiec tej infekcji, u noworodków stosuje się profilaktyczny zabieg Credego, czyli zakrapianie oczu azotanem srebra. Chlamydiowe zapalenie spojówek ujawnia się 5–12 dni po porodzie. U noworodków i niemowląt stosunkowo często pojawia się niedrożność kanalika łzowego. Utrudniony odpływ łez zwiększa ryzyko nadkażenia bakteryjnego.
Jak leczyć zapalenie spojówek?
Krople na zapalenie spojówek
Krople na zapalenie spojówek mogą nawilżać oko i łagodzić podrażnienia, lub też walczyć z czynnikiem infekcyjnym dzięki zawartości antybiotyku. Te pierwsze można kupić w aptece bez recepty. Krople z antybiotykiem przepisuje lekarz, dostosowując rodzaj substancji do tego, jaki czynnik wywołał w danym przypadku chorobę. Należy stosować je zgodnie z zaleceniami specjalisty i nie przerywać terapii przed upływem wyznaczonego czasu, nawet gdy odczujemy ulgę.
Domowe sposoby na zapalenie spojówek
Czy istnieją skuteczne, domowe sposoby na zapalenie spojówki? Jest wiele metod, które wspierają powrót do zdrowia – stosowane samodzielnie albo jako uzupełnienie profesjonalnej terapii farmakologicznej. Co na zapalenie spojówek? Do sprawdzonych sposobów zalicza się:
- Działania profilaktyczne – unikanie kontaktu z substancjami uczulającymi, dbanie o higienę rąk, unikanie dotykania oczu.
- Rezygnacja z makijażu oraz noszenia soczewek kontaktowych
- Rumianek na zapalenie spojówek – można go wykorzystać do przemywania oczu
- Szałwia na zapalenie spojówek – do przemywania oczu lub wykonywania ciepłych okładów, które przynoszą ulgę zmęczonym, przekrwionym oczom
- Okłady z czarnej herbaty
- Zimne okłady z zamoczonego w wodzie ręcznika
- Czosnek na zapalenie spojówek – oczywiście w formie doustnej. W czasie choroby warto dodać go do codziennych posiłków: jest znany ze swoich właściwości antybakteryjnych.
Maść na zapalenie spojówek
Jak wyleczyć zapalenie spojówek? Często w tym celu stosuje się różne maści. Do tych bez recepty można zaliczyć:
- Maść z witaminą A, która łagodzi objawy zespołu suchego oka i poprawia jakość filmu łzowego, zapewniając spojówkom właściwe nawilżenie
- Maść z heparyną, która nawilżą, natłuszcza i ma działanie ochronne
Maści na zapalenie spojówek na receptę zawierają zazwyczaj:
- Neomycynę lub tobramycynę – to antybiotyki aminoglikozydowe, skuteczne w przypadku zakażeń gronkowcowych i paciorkowcowych
- Erytromycynę – antybiotyk z grupy makrolidów o działaniu bakteriostatycznym
- Gancyklowir – lek wirusobójczy
Często zadawane pytania o zapalenie spojówek
Jak wygląda zapalenie spojówek?
Zapalenie spojówek typowo manifestuje się zaczerwienieniem oczu, nadmiarem ropnej lub śluzowej wydzieliny, obrzękiem, światłowstrętem, łzawieniem i uczuciem obecności ciała obcego w oku. W niektórych przypadkach mogą pojawić się także objawy ogólne: powiększenie węzłów chłonnych, ból głowy, złe samopoczucie, zakażenie gardła. Pacjenci skarżą się również na pogorszenie jakości widzenia.
Czy zapalenie spojówek jest zaraźliwe?
To zależy od czynnika, który to zapalenie wywołał. Jeśli choroba ma etiologię wirusową lub bakteryjną, zarażanie innych osób jest jak najbardziej możliwe. W takiej sytuacji warto zostać w domu i ograniczyć kontakty z osobami postronnymi. Czy zapalenie spojówek jest zaraźliwe, jeśli wywołała je alergia lub czynniki mechaniczne? Zdecydowanie nie. Przy takiej chorobie nie ma konieczności izolowania się.
Czy na zapalenie spojówek mogę dostać zwolnienie lekarskie L4?
Zapalenie spojówek a praca – czy z tą chorobą można wykonywać swoje obowiązki? To często pojawiające się pytanie. Należy pamiętać o tym, że zapalenia spojówek wywoływane przez drobnoustroje są zaraźliwe. Skorzystanie ze zwolnienia lekarskiego jest więc wyrazem troski nie tylko o swoje zdrowie, ale również o zdrowie współpracowników. Warto wziąć również pod uwagę nasilenie objawów, jakie wywołuje zapalenie spojówek. L4 często jest wskazane nawet wtedy, gdy przyczyną choroby są alergie lub czynniki mechaniczne. Osoba dotknięta uciążliwymi dolegliwościami często nie jest w stanie odpowiednio wykonywać swojej pracy.
Jak długo trwa zapalenie spojówek?
Niepowikłane bakteryjne zapalenie spojówek przechodzi zazwyczaj w ciągu dziesięciu dni. Wirusowe zakażenia trwają 2–3 tygodnie, a choroba wywołana przez Chlamydia trachomatis – dłużej niż 3 tygodnie. Zapalenia spojówek na tle alergicznym, lub wywołane przez zespół suchego oka, mogą trwać nawet przez cały rok, z okresowymi zaostrzeniami.
Czy zapaleniu spojówek towarzyszy gorączka?
W przebiegu wirusowego zapalenia spojówek może pojawić się gorączka gardłowo–spojówkowa: to wysoka temperatura, której towarzyszy zapalenie gardła i spojówek, a także tkliwość i powiększenie węzłów chłonnych przyusznych.
Czy nużeniec wywołuje zapalenie spojówek?
Bytujące w okolicach oka nużeńce mogą przyczyniać się do zapalenia spojówek, jak również do zapalenia brzegów powiek, zespołu suchego oka i alergicznych zapaleń powierzchni oka. Przy zakażeniu nużeńcami, poza typowymi objawami zapalenia spojówek, obserwuje się odbarwienie, wypadanie i łamliwość rzęs, złogi na brzegach powiek i u podstawy rzęs, a także jęczmień i gradówki. Ciężka nużyca występuje u ludzi rzadko – na ogół nużeńce nie wywołują objawów i długo pozostają niezauważone. Tę chorobę łatwo pomylić z alergicznym, bakteryjnym lub wirusowym zapaleniem spojówek.
Czy zapalenie spojówek przejdzie samo?
To zależy. W wielu przypadkach zapalenie spojówek ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia, a jedynie obserwacji oraz podejmowania działań łagodzących objawy. W takich sytuacjach dobrze sprawdzają się chłodne okłady, które zmniejszają obrzęk i świąd. Można również stosować krople na zapalenie spojówek dostępne bez recepty, które nawilżają oko i redukują dolegliwości. Jeśli choroba wywołana jest przez uczulenie, ulgę przyniosą również leki doustne łagodzące objawy alergii.
Niepowikłane zapalenie spojówek najczęściej ustępuje w przeciągu 10 dni. Jeśli jednak objawy nie znikają, lub wręcz się nasilają – należy skontaktować się z lekarzem. Na początku wystarczy wybrać się do gabinetu lekarza rodzinnego: większość zapaleń spojówek z powodzeniem może być leczona przez tych specjalistów. Istnieją jednak sytuacje, które stanowią wskazanie do konsultacji okulistycznej. Należą do nich:
- Pogorszenie widzenia
- Bóle oka oraz głowy
- Mocno nasilony światłowstręt
- Zmiana kształtu źrenicy, brak reakcji źrenicy na światło
- Przymglenie przedniej części oka
Jak zaczyna się zapalenie spojówek?
Objawy zapalenia spojówek zazwyczaj obejmują na początku jedno oko, a dopiero po kilku dniach przenoszą się na drugie – nie jest to jednak regułą. Jednym z pierwszych symptomów często jest wyraźne zaczerwienienie oka. Następne pojawia się świąd, łzawienie i światłowstręt, a także uczucie dyskomfortu.
