Amblyopia, zwana także zespołem leniwego oka, to zaburzenie neurologiczne, które przejawia się osłabieniem jakości widzenia. Powodem tego nie jest jednak samo w sobie uszkodzenie narządu wzroku, lecz nieprawidłowa współpraca pomiędzy okiem a mózgiem. Najczęściej występuje u dzieci — i gdy nie jest leczona, może znacznie pogarszać jakość życia. Skąd bierze się amblyopia, jakie są jej objawy i w jaki sposób możemy sobie z nią radzić?
Amblyopia — czym jest?
Widzenie jest złożonym procesem. Docierające do oczu światło przetwarzane jest na impuls nerwowy, który kieruje się do mózgu — dopiero tam dokonywana jest interpretacja sygnałów i powstaje widziany przez nas obraz. U pacjentów z amblyopią mózg nie jest w stanie poprawnie odbierać płynących z narządu wzroku sygnałów. By sobie z tym poradzić, skupia się tylko na informacjach pochodzących z jednego oka — a drugie zostaje niejako wykluczone. Generuje to szereg problemów z prawidłowym widzeniem.
Amblyopia dotyka przede wszystkim dzieci, choć zespół leniwego oka u dorosłych także nie jest niespotykanym zjawiskiem. Statystyki pokazują, że występuje u 2—3 dzieci na 100 i zaczyna rozwijać się już w okresie niemowlęcym. Na skutek tego widzenie tylko na jedno oko jest dla dziecka z amblyopią normą: mały pacjent nie uświadamia sobie, że to, jak widzi, nie jest prawidłowym stanem. Wada zauważana jest więc często dopiero w wieku szkolnym, gdy uczeń zaczyna mieć problemy z odczytaniem tego, co znajduje się na tablicy, stale mruży lub zamyka jedno oko albo charakterystycznie ustawia głowę.
Warto pamiętać o tym, że u dzieci kora mózgowa nadal jest bardzo plastyczna, a jej funkcje wciąż się kształtują. Gdy mózg przetwarza sygnały płynące z oczu w sposób nieprawidłowy, dochodzi do wykształcenia się mechanizmu adaptacyjnego: umysł przystosowuje się do sytuacji, przez co jeszcze bardziej blokuje widzenie słabszym okiem. Takie mechanizmy nie rozwijają się u osób dorosłych: dojrzałe osoby z amblyopią zazwyczaj, aby lepiej widzieć, zasłaniają chore oko.
Skąd bierze się amblyopia?
Zaburzenia widzenia o typie “leniwego oka” mogą mieć wiele różnorodnych przyczyn: każdy przypadek należy traktować indywidualnie! Powodem takich problemów może być:
- Nieregularny kształt rogówki — powodowany przez blizny, ale także nieprawidłowości w ciele szklistym lub problemy wynikające z opadania powiek. Tego typu wady najczęściej są wrodzone, choć mogą również wynikać z przebytych urazów.
- Nieprawidłowe ustawienie oczu — w wyniku którego obraz pojawiający się na siatkówce każdej gałki ocznej jest nieco inny. Mózg nie jest wówczas w stanie poradzić sobie ze zrozumieniem docierających do niego informacji i połączenia ich w spójną całość. Obraz pochodzący ze słabszego oka jest wtedy przez nasz umysł w pewien sposób ignorowany — a to drugie staje się dominujące.
- Wada refrakcji — zazwyczaj wada wzroku w obu gałkach ocznych jest zbliżona. Niekiedy jednak różnica pomiędzy nimi jest dość znaczna: mamy wtedy do czynienia z sytuacją podobną do tej opisanej w poprzednim przykładzie. Mózg zaczyna tłumić obraz płynący z jednego oka.
- Genetyka — zespół leniwego oka bardzo często jest wadą dziedziczną. Częściej występuje także u wcześniaków i dzieci z opóźnieniami w rozwoju.
Leniwe oko — objawy
Głównym objawem amblyopii jest niedowidzenie na jedno oko. Przejawia się ono głównie:
- Widzeniem podwójnym
- Widzeniem rozmazanego obrazu
- Nieskoordynowaną pracą oczu (co może dawać wrażenie występowania zeza)
- Problemem ze skupienia wzroku w oku leniwym
- Zaburzeniami w dostrzeganiu głębi obrazu
- Słabszą koordynacją pracy oczu
- Osłabioną ruchomością gałek ocznych
Warto pamiętać o tym, że dzieci z amblyopią zazwyczaj nie skarżą się na problemy ze wzrokiem — nie wiedzą o tym, że nie widzą w sposób prawidłowy! Istnieją jednak pewne objawy, które mogą wskazywać na występowanie zespołu leniwego oka. Zalicza się do nich często występujące przekrwienie oczu, mrużenie ich i przekręcanie oraz pochylanie głowy. Pojawiają się także problemy z widzeniem trójwymiarowym, co przejawia się trudnościami w zadaniach wymagających przestrzennej percepcji. Regularne badania przesiewowe, które wykonuje okulista, są skutecznym sposobem na wykrycie problemów: to właśnie dlatego należy o nich zawsze pamiętać, nawet gdy na pierwszy rzut oka wydaje się, że dziecko widzi prawidłowo.
Amblyopia: leczenie
Leczenie zespołu leniwego oka u dzieci jest długim i dość skomplikowanym procesem — trwa zazwyczaj od kilku miesięcy do nawet dwóch lat. Polega przede wszystkim na “zmuszaniu” mózgu do przetwarzania obrazów płynących z oka, które jest słabsze: w tym celu stosuje się okulary, specjalne ćwiczenia oraz krople do oczu. Jeżeli nie przynosi to oczekiwanych rezultatów, okulista może rozważyć operację.
Im wcześniej wykryjemy zespół leniwego oka, tym lepiej: plastyczność mózgu maleje z wiekiem i leczenie po 8 roku życia nie przynosi już zbyt dobrych efektów.
U dorosłych stosowanie ćwiczeń korekcyjnych oka zupełnie mija się z celem: mózg nie jest już w stanie przystosować się do innego sposobu przetwarzania płynących z narządu wzroku informacji. Dorośli pacjenci zazwyczaj są więc zmuszeni do poddania się zabiegowi operacyjnemu.
Ćwiczenia na leniwe oko
Ćwiczenia na leniwe oko opierają się na zasłanianiu prawidłowo funkcjonującego oka, co zmusza mózg do wykorzystywania sygnałów płynących z oka słabszego.Stosuje się do tego specjalne obturatory, czyli opatrunki, plastry, opaski lub krążki z przyssawką do okularów. Czasami dziecko nosi je przez cały dzień, czasami jedynie przez część dnia — decyduje o tym specjalista. W trakcie leczenia należy często wykonywać badania kontrolne, by na bieżąco przyglądać się zmianom w funkcjonowaniu oczu.
Krople z atropiną
Atropina jest substancją, która powoduje rozszerzenie źrenic i zaburzenia akomodacji. W leczenia amblyopii stosuje się ją, by tymczasowo “osłabić” widzenie zdrowego oka, dzięki czemu słabsze oko zaczyna być używane częściej. Po podaniu kropli z atropiną dziecko może wykonywać różne ćwiczenia, które sprawiają, że mózg uczy się skuteczniej przetwarzać płynące z chorej gałki ocznej sygnały.
Korekcja wady
Niekiedy w uzyskaniu prawidłowego obrazu pomagają dobrze dobrane okulary lub soczewki kontaktowe. Korekcja wady wzroku znacznie ułatwia codzienne życie. W zależności od wieku pacjenta — może służyć “wyćwiczeniu” leniwego oka lub po prostu zmniejszyć dolegliwości i dyskomfort.
Amblyopia — operacja
Operacyjne leczenie amblyopii stosuje się u dorosłych i w niektórych przypadkach u dzieci. Podczas zabiegu chirurg koryguje mięśnie oczu, odpowiednio dostosowując ich długość oraz ustawienie. Operacyjnie można również uporać się z opadającą powieką lub z wrodzoną zaćmą.
Leniwe oko – warto reagować!
Zespół leniwego oka to dość częsty problem, który może wpływać na znaczące osłabienie jakości widzenia. Jeśli leczenie amblyopii nie zostanie wdrożone odpowiednio wcześnie — wada pozostanie na całe życie! Warto więc dbać o regularne badania kontrolne (szczególnie u dzieci), a wszystkie niepokojące objawy jak najszybciej konsultować z okulistą.
